Wolna szkoła polska w okupowanej Francji
"W sierpniu 1978 r. w Warszawie powstał Komitet redakcyjny mający opracować historię Liceum im. Cypriana Norwida w Villard-de-Lans. Tadeusz Łepkowski, uczeń Liceum w latach 1943-1945, wyznaczony na przewodniczącego Komitetu redakcyjnego, a także na redaktora naczelnego prac, zaczął gromadzić informacje i dokumenty.
Wolna szkoła polska w okupowanej Francji
Publikacje • 2013
Potrzeba było ponad dziesięciu lat, żeby projekt się skonkretyzował. Rozesłano kwestionariusze, który wypełniło około czterdziestu byłych uczniów. Łepkowski koniecznie chciał pojechać do Villard i do Grenoble, spotkać się z byłymi uczniami oraz innymi uczestnikami tamtych wydarzeń, a także przejrzeć archiwa. Miał dużo kłopotów z zorganizowaniem podróży, i wreszcie udało mu się je pokonać w październiku 1988 r. O trudnościach związanych z podróżą, a także innych, bardziej ogólnych, związanych z ukończeniem książki, opowiedział swojemu dawnemu nauczycielowi mieszkającemu w Villard, « Drogiemu profesorowi Malbosowi ». Doskonale zdawał sobie sprawę, że niektórzy jego dawni koledzy nie akceptowali go, nie mogąc mu darować przynależności do komunistycznej nomenklatury. Nie chciał napisać panegiryku. « Proszę mi wierzyć, mam wszystkie elementy potrzebne do ukończenia historii Liceum. Koledzy nie będący historykami — co zresztą doskonale można zrozumieć — chcieli mieć tekst jak najszybciej (coś w rodzaju wspomnień pisanych ze łzami w oczach : wszystko było wspaniałe, itd.). Nie mogę pisać w taki sposób. To ma być praca naukowa, napisana nie po to, żeby przyszłe pokolenia mogły nad nim popłakiwać, ale dzieło mówiące prawdę, która prawie zawsze jest złożona. »
Trzeba było już tylko znaleźć środki na publikację książki. Byli uczniowie, profesorowie i pracownicy Liceum, jak również stowarzyszenie Polonia, sięgnęli do kieszeni. Łepkowski ponownie przyjechał do Francji w lipcu 1989 r., do Paryża, zaproszony na obchody dwusetnej rocznicy Rewolucji francuskiej. Prace nad historią Liceum były już właściwie zakończone. We wrześniu przekazano tekst do wydawcy. W Polsce zachodziły nadzwyczajne zmiany. Łepkowski był przeciążony pracą i przewodniczył komisji Solidarności w Polskiej Akademii Nauk. Zmarł nagle 16 grudnia 1989 r. Jego książka ukazała się w kilka tygodni później.
W związku z tą publikacją
Po ukazaniu się książki Tadeusza Łepkowskiego w Polsce, powstał projekt przetłumaczenia jej na francuski i opublikowania jako coś, co byli uczniowie, profesorowie i pracownicy uznali za najpełniejszy tekst dotyczący historii Liceum, za swoją « biblię ». Był to szeroko zakrojony projekt, wymagający środków finansowych i pracy wielu osób. Marzenia zrealizowały się dopiero w 2007 r., kiedy na czele stowarzyszenia byłych uczniów stanęła nowa ekipa, która znalazła energię i środki finansowe pozwalające posunąć się naprzód. Był to dopiero początek, a na dokończenie dzieła należało czekać aż pięć lat. Składamy podziękowania tłumaczowi, Nicolasowi Véronowi, który umożliwił płynną lekturę tekstu po francusku, wygładzając pewne chropowatości oryginału !
Nowa ekipa rozesłała francuski rękopis około dziesięciorgu byłych uczniów, z prośbą o uwagi. Zgłoszono i poprawiono kilka drobnych błędów. Pojawiły się także gorzkie komentarze, zarzucające Tadeuszowi Łepkowskiemu jego stronniczość : jeszcze i teraz ci, którzy wrócili do kraju i « skompromitowali się » współpracą z przywódcami Polski « ludowej », i ci, którzy swoje przekonania polityczne i patriotyczne uznali za wartość najwyższą, nie do końca doszli do porozumienia. Pojawiły się także komentarze pochwalne : książka Łepkowskiego wciąż jest zasadniczym punktem odniesienia do historii polskiego Liceum, jedynym dziełem autorstwa historyka.
Książce Tadeusza Łepkowskiego zarzuca się przede wszystkim dwie sprawy: przemilczenie albo wspomnienie zaledwie na marginesie, że prawie stu uczniów i profesorów przedostało się do Wielkiej Brytanii, żeby tam wstąpić do Wojska Polskiego, a także to, że po zamknięciu Liceum w Villard około trzydziestu uczniów postanowiło nie przenosić się do liceum w Paryżu, tylko zdać maturę w obozie La Courtine, w Larzac. Te dwa tematy poruszono na końcu książki, w rozdziałach zatytułowanych „Wyjazdy do Londynu” i „Ci, którzy Stefanowi Wronie powiedzieli nie”.
Książka opublikowana staraniem Stowarzyszenia — 370 stron, liczne przypisy u dołu strony — W sprzedaży w Domu Dziedzictwa w Villard-de-Lans i przez nasze Stowarzyszenie — 19 € plus ewentualne koszty przesyłki.